Op grond van de Wet op het financieel toezicht zijn banken verplicht om consumenten te wijzen op de risico’s bij het aangaan van een hypothecaire geldlening. Wanneer u in de problemen komt vanwege de hoogte van uw hypotheeklasten, kan het zijn dat u niet voldoende bent geïnformeerd over deze risico’s of dat deze risico’s niet goed zijn ingedekt. Natuurlijk kan het ook zo zijn dat de aan u verstrekte hypothecaire geldlening van meet af aan niet passend was bij de hoogte van uw inkomen. Hetzelfde zou moeten gelden voor te hoge erfpachtlasten.
Zorgplicht en aansprakelijkheid
De zorgplicht van banken vindt thans haar wettelijke grondslag in de Wet op het financieel toezicht (hierna: Wft). Vóór inwerkingtreding van de Wft rustte op banken ook al een bijzondere zorgplicht, gebaseerd op hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer. De vraag is wat deze bijzondere zorgplicht van banken precies inhoudt.
In twee baanbrekende uitspraken van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden in december 2015 (Hof Arnhem-Leeuwarden 29 december 2015 en Hof Arnhem-Leeuwarden 29 december 2015), wordt antwoord gegeven op deze vraag.
Het ging in deze zaken om een financieringsconstructie die was gebaseerd op de destijds bestaande latente overwaarde op de huizen van de betrokkenen. Op grond van deze overwaarde werden aanvullende financieringen verleend, waarmee vervolgens werd belegd. De betrokkenen waren ten tijde van de verstrekking van de hypothecaire geldlening niet in staat de financieringslasten volledig te voldoen uit hun inkomen. De betrokkenen waren daarom afhankelijk van de beoogde jaarlijks te behalen rendementen. Vanwege tegenvallende beleggingsresultaten bleek de financieringsconstructie echter niet de opbrengsten te genereren zoals voorgesteld, met als gevolg dat de betrokkenen hun maandelijkse lasten niet meer konden betalen en in financiële problemen terecht kwamen. In deze procedure stelde de stichting die de belangen van verschillende gedupeerden behartigde, dat er sprake was van overkreditering en dat de betrokken banken hadden verzaakt te voldoen aan hun zorgplicht (onderzoeks- en waarschuwingsplicht), op grond waarvan de betreffende banken volgens de stichting aansprakelijk waren voor de door de betrokkenen geleden schade.
Het hof overwoog dat een kredietgever een zelfstandige verplichting heeft om, alvorens zij tot de verstrekking van een hypothecaire geldlening overgaat, te onderzoeken of een consument de financiële lasten verbonden aan de hypothecaire geldlening kan dragen, zodat overkreditering kan worden voorkomen. Hiertoe zal de kredietgever een inkomens- en vermogenstoets dienen uit te voeren.
In deze specifieke gevallen hadden de betrokken banken volgens het hof niet voldaan aan hun zorgplicht doordat zij hadden nagelaten zelfstandig te toetsen of de financieringsconstructie wel verantwoord was voor de betrokkenen. Daarnaast overwoog het hof in één van de uitspraken dat de betreffende bank niet had voldaan aan haar waarschuwingsplicht aangezien zij de betrokkenen niet had gewezen op de risico’s die aan de beleggingsconstructie kleefde en doordat de bank niet zelfstandig had getoetst of de betrokkenen bereid waren dat risico te lopen.
Het hof heeft in beide zaken geoordeeld dat de banken wegens schending van de zorgplicht onrechtmatig jegens de betrokkenen hebben gehandeld en aansprakelijk zijn voor de schade die de betrokkenen hebben geleden. De omvang van de schade moet nog worden vastgesteld in een afzonderlijke schadestaatprocedure.
Met voorgenoemde uitspraken is een basis gelegd om tot schadevergoeding te komen voor gedupeerden van een dergelijke financieringsconstructie. Maar het gaat veel verder dan dat. Ook in andere gevallen van overkreditering (hiervan is sprake indien er meer krediet aan u is verstrekt dan verantwoord was gelet op uw inkomen), is het mogelijk de bank op grond van de zelfstandige zorgplicht aansprakelijk te stellen voor schade ten gevolge van overkreditering. U kunt bijvoorbeeld denken aan de situatie dat u uw erfpachtlasten enorm stijgen. In deze gevallen kan het zijn dat de bank haar zorgplicht heeft geschonden door een hypothecaire geldlening te verstrekken zonder met dit risico’s rekening te houden. Maar ook als simpelweg blijkt dat de bank een onjuiste berekening heeft gemaakt bij het verstrekken van de hypothecaire geldlening, is het soms mogelijk de bank aan te spreken op haar zorgplicht.
Recentelijk nog oordeelde het Gerechtshof Amsterdam (Hof Amsterdam 2 februari 2016) dat de bank in kwestie in strijd had gehandeld met haar zorgplicht wegens overkreditering, veroorzaakt doordat de bank ten onrechte rekening had gehouden met de bonussen die de betrokkene had ontvangen. Het hof oordeelde dat de schade in ieder geval bestaat uit het verschil tussen de financieringslast (de rente) van deze leningen en de mindere financieringslast (de minder te betalen rente) van de leningen die betrokkenen zouden hebben gesloten indien de bank aan haar zorgplicht had voldaan.
Conclusie
Ter voorkoming van overkreditering rust op banken een zelfstandige verplichting om te onderzoeken of een betrokkene de lasten die voortvloeien uit een financiering, gelet op het inkomen en andere relevante factoren, nu en in de toekomst wel kan dragen. Daarnaast rust ook op de onafhankelijke hypotheekadviseur een zorgplicht. Afhankelijk van de omstandigheden van het geval kan het zinvol zijn zowel de hypotheekadviseur als de bank aansprakelijk te stellen voor schending van de zorgplicht en de daaruit voortvloeiende schade.
Uit deze recente jurisprudentie blijkt dat vaker de kant van de consument wordt gekozen. De vraag is of de Gemeente Amsterdam aansprakelijk moet worden gesteld of uw bank.