De almaar stijgende erfpacht vergroot het gevoel van oneerlijkheid tussen eigenaren van huizen op eigen grond en die op pachtgrond. Deskundigen van adviesbureau Berenschot vragen zich af of niet álle grond in Amsterdam gelijk belast zou moeten worden.
Parool – Ruben Koops – 1 juni 2021, 17:27
Erfpacht wordt vaak gezien als middel om de waardestijging van vastgoed in Amsterdam deels ten goede te laten komen aan de gemeentelijke schatkist, maar begint steeds meer kenmerken te krijgen van een extra belasting op wonen op gemeentegrond.
Het is een opvallende observatie van deskundigen van bureau Berenschot in een nieuw en onafhankelijk rapport over erfpacht dat werd uitgevoerd in opdracht van de gemeenteraad.
De onderzoekers stellen nu eens niet de technische voors en tegens van een bepaalde maatregel, maar het hele stelsel ter discussie. ‘Juist als erfpacht in toenemende mate het karakter heeft van een (grond)belasting, ligt meer in de rede dat alle Amsterdammers, zowel eigenaars als erfpachters, in gelijke mate worden belast.’
Met dit soort observaties plaatsen de deskundigen fundamentele vraagtekens bij het beroemde en beruchte erfpachtstelsel van Amsterdam. Dat stelsel levert de gemeente tientallen miljoenen euro’s per jaar op.
Ongelijk speelveld
De onderzoekers oordelen hier en daar snoeihard over de manier waarop gebruikers van gemeentegrond voor pacht worden aangeslagen. Zo wordt het canonpercentage aan de hoge kant genoemd. De deskundigen oordelen ook dat de risico-opslag van 1,5 procent veel groter is dan wat banken gewoon zijn voor vergelijkbare risico’s in rekening te brengen (0,3 procent).
Ook de vele verschillende pachtstelsels zorgen volgens de deskundigen voor een ongelijk speelveld.
De grote stelselwijzigingen van 2000 en 2016 en de introductie van eeuwigdurende erfpacht zijn de transparantie niet ten goede gekomen, stelt het rapport. ‘Het is, afhankelijk van de invulling, in beide stelsels denkbaar dat de erfpachter te veel of te weinig betaalt. De keuze voor het ene of het andere stelsel is in zekere zin gokken op de toekomst.’
En hoewel diverse rechters in de loop van de jaren steeds de gemeente in het gelijk hebben gesteld, stelt Berenschot ook de juridische basis ter discussie. ‘Daarmee wordt onbedoeld een wissel getrokken op de rechtsgelijkheid.’
Het rapport legt de vele gevolgen bloot van het feit dat het Amsterdamse erfpachtstelsel een privaatrechtelijke aangelegenheid is, waarbij de pachter als eigenaar van de opstal en de gemeente als eigenaar van de grond voor de wet gelijkwaardige partijen zijn. Het erfpachtstelsel is voor de huizenbezitters echter veel te complex, onvrij en verstrekkend om een afgewogen keuze te kunnen maken.
Hefboomwerking
Van hulp of een vangnet zoals consumentenbescherming is ook geen sprake, iets wat critici zoals de Stichting Erfpachtersbelangen Amsterdam (Seba) al veel langer zeggen. De onderzoekers: ‘Wat hierin verder meespeelt, is dat er geen duidelijke partij is die toeziet op de consumentenbescherming binnen het erfpachtrecht. (…) Zorgelijk is het dat het college op het gebied van erfpacht het vertrouwen van veel burgers lijkt te zijn verloren.’
Opmerkelijk is ook dat de onderzoekers adviseren de ‘hefboomwerking’ in het rekenmodel, waardoor een duurder huis vaak tot een nog hogere canon leidt, te elimineren. Daarnaast zou er meer consumentenbescherming moeten komen en een geschillencommissie zodat pachters niet direct op de rechter zijn aangewezen. En er zou meer aandacht voor de ‘portemonnee van de burger’ moeten zijn, vinden de onderzoekers.
Seba-voorman Koen de Lange, die al eens bijna 40.000 handtekeningen voor een erfpachtreferendum verzamelde, spreekt van een ‘vernietigend rapport’ en wil dat de gemeente onmiddellijk de uitgifte van erfpachtaanbiedingen pauzeert. “Voor de korte termijn moet er naar onze mening een stop komen tot er nieuw beleid is. (…) In de tussentijd kan de gemeente dan in overleg met ons een nieuw en eerlijk grondwaardebeleid uitwerken.”
Het stadsbestuur werkt aan een inhoudelijke reactie op het rapport, waarna ook de raad zich over de zaak zal buigen. Dat gaat naar verwachting enkele maanden duren. Daarmee wordt het aannemelijk dat erfpacht ook weer een rol zal krijgen in de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2022.
20210601_BERENSCHOT_Raadsonderzoek-erfpacht-in-Amsterdam-een-gordiaanse-knoop.pdf